مزاج شناسی چیست و انواع آن در طب سنتی کدام است؟

مزاج شناسی پایه اولیه حفظ سلامتی و درمان در طب سنتی می باشد. مزاج در لغت به معنی در هم آمیختن است. در طب سنتی نیز مزاج شناسی یعنی علم شناختن اخلاط در هر عنصر مرکب. از ترکیب اخلاط انواع مزاج پدید می آید که با هم بسیار متفاوت هستند. طب مزاجی قائل بر این است که هر عنصری در دنیا دارای مزاج می باشد. به طور مثال فصول طبیعت دارای مزاج هستند، احوالات رفتاری و روانی دارای مزاج می باشند. نوع اقلیم و جغرافیای محل تولد و زندگی دارای مزاج است. تمامی مواد غذایی مصرفی دارای مزاج می باشند.

به زبان ساده تر بدن انسان از انواع مزاج، گرم و تر یا دموی، گرم و خشک یا صفراوی، سرد و تر یا بلغمی و سرد و خشک یا سودایی تشکیل شده است. مزاج شناسی علم تشخیص این مزاج ها از طریق مشاهده بالینی، ظاهری و رفتاری است.

به طور کلی هر جسم مرکبی از چهار رکن تشکیل شده است و اختلاف مقدار این عناصر در اجسام، آنها را با یکدیگر متفاوت می کند. مزاج انسان نیز مستثنی از این قاعده نبوده و از ترکیب متفاوت عناصر چهارگانه طبیعت و معادل آنها تشکیل شده است. آب و باد و خاک و آتش چهار عنصر تشکیل دهنده هستی بوده که معادل هر کدام از آنها در بدن انسان عنصر یا خلطی وجود دارد.

در جهان آفرینش و به ازای موجودات جاندار و بیجان، بی نهایت مزاج داریم، چرا که نسبت آمیختن عناصر چهارگانه باهم متفاوت است. در میان انسان ها نیز با وجود طبقه بندی های کلی در مزاج های اصلی (ذاتی، جبلی، مادرزادی یا مولودی) و اکتسابی افراد، در حقیقت هر مزاج دارای طیف گسترده ای است.

بدن انسان از چهار خلط صفرا، دم(خون)، سودا و بلغم تشکیل شده است که اصطلاحاً به آنها اخلاط اربعه نیز گفته می شود. مادامی که این اخلاط در حالت تعادل قرار داشته باشند، بدن در سلامت بوده و بیمار نمی شود.

مزاج شناسی این فرصت را می دهد که با شناخت مزاج مولودی با رعایت اصول حفظ الصحه، اخلاط چهارگانه بدن را درحالت تعادل نگاه داریم. هم چنین با گذشت زمان و تغییر و تحولات در محیط و شرایط زندگی مزاج اکتسابی یا عارضی خودش را نشان خواهد داد.

مزاج عارضی یا اکتسابی زمانی رخ می دهد که  تعادل ترکیب اخلاط چهارگانه بنا به هر دلیلی بر هم خورده باشد. آن وقت است که مزاج شناسی به ما در تعدیل خلط یا اخلاط غالبی کمک خواهد کرد.

مزاج گرم و تر یا افراد دموی در مزاج شناسی

در مزاج شناسی افراد با مزاج گرم و تر با عنصر معادل باد شناخته می شوند. همانطور که باد خاصیت رهایی و عریانی (چیزی را در خود نگه نمی دارد) دارد و آزادانه به هرجا حرکت می کند، افرادی که مزاج گرم و تر دارند نیز انسان های راز نگهدار نیستند. تمایل این افراد به گشت و گذار بسیار زیاد است. خلط متناظر هوا در بدن، دم یا خون می باشد.

این افراد معمولاً به لحاظ ذات مزاجی خود از بابت خوردن هیچگونه مشکل یا حساسیتی به ماده غذایی خاصی ندارند. روابط اجتماعی بالایی دارند و جسارت و شجاعتی مثال زدنی دارند. قدرت نفوذ بالا و تاثیرگذاری زیادی دارند و به همین جهت رهبرانی موفق خواهند بود.

خون خلط بارز این افراد است. لذا افراد پرخونی هستند. در سنین میانسالی به بعد مستعد ابتلا به فشار خون خواهند بود. جهت کنترل و پیشگیری از ابتلا به این عارضه، ورزش منظم و داشتن آرامش روح و روان جز لاینفک این مقوله می باشد.

حجامت، فصد و زالو درمانی و اعمال درمانی که فلسفه خونگیری را دارند برای حفظ کیفیت خون و سیستم ایمنی بدن آنها بسیار مفید است.

مزاج گرم و خشک یا افراد صفراوی در مزاج شناسی

در مزاج شناسی عنصر معادل مزاج گرم و خشک، آتش می باشد. ذات و ویژگی بارز آتش گرما و سبکی است. آتش به هرکجا که سرک می کشد، گرما می بخشد و رطوبت را از آنجا می گیرد. پس آتش مزاج گرم و خشک دارد. در بدن نیز خلط معادل آتش، صفرا می باشد. صفرا سبک ترین خلط تشکیل دهنده بدن است و چون ذاتی گرم دارد، بیشتر در اندام های فوقانی بدن تجمع می کند. صفرای اضافی در بدن در کیسه صفرا جمع می شود و اگر این صفرای اضافی از بدن خارج نشود، مستعد بیماری هایی از قبیل کبد چرب، یرقان، سردردهای نبض دار صفراوی، سیروز کبدی، سنگ کیسه صفرا و … می شود.

این افراد سوخت و ساز بالایی دارند، به همین جهت معمولاً لاغر اندام هستند. حجامت برای صفراوی مزاج ها بسیار لازم و ضروری است، چرا که با سوخت و ساز بالایی که آنها دارند، تولید سموم در بدنشان نیز بیشتر از سایرین است. حجامت این سموم جمع شده در عروق و اندام ها را از بدن خارج می کند.

این افراد توانایی انجام فعالیت ها را باسرعت بالا دارند. بسیار فعال و پرتحرک هستند. ورزش های استفامتی و طولانی مدت برای آنها مناسب نیست زیرا خشکی بدن آنها را افزایش می دهد.

مزاج سرد و تر یا افراد بلغمی در مزاج شناسی

از عناصر چهارگانه هستی، آب متعلق به مزاج سرد و تر می باشد. آب همانطور که از ذات آن پیداست دارای رطوبت بالا است. رطوبت عامل کندی حواس می گردد و در مقابل موجب رشد و حجم دار شدن می شود. ورود و نفوذ آب به هر جایی موجب خنک شدن و مرطوب شدن آنجا می گردد. به همین دلیل مزاج آب، سرد و تر است.

بلغم خلط متناظر آب در بدن محسوب می شود. آب جرم حجمی بیشتری نسبت به هوا دارد و از آن سنگین تر است، پس معمولاً آب در اندام های پایینی بدن نفوذ می کند. افراد بلغمی مزاج اصطلاحاً افراد خونسردی هستند. این خونسردی فرصت تفکر و اتخاذ تصمیمات درست را بیشتر می کند. اشتهای این افراد بالا بوده و تحرک پایین از ویژگی های بارز افراد بلغمی است. هر قدر به آب گرما دهیم، تولید انرژی می کند. پس با تحرک بیشتر و ورزش های هوازی بلغم درون خون آنها پخته شده و به انرژی و خون تبدیل می شود.

این افراد مستعد بیماری هایی از قبیل آرتروز مفاصل، روماتیسم، مشکلات هضم غذا و ترش کردن، درد مفاصل، چاقی، فشار خون سرد و … می باشند.

توصیه مصرف روزی ۶ تا ۸ لیوان آب برای این افراد مناسب نیست، چراکه رطوبت بدن آنها را افزایش می دهد. افزایش رطوبت در بدن، سستی، خستگی و خواب آلودگی را به همراه خواهد داشت. همچنین موجبات چاقی را فراهم خواهد کرد.

مزاج سرد و خشک یا افراد سودایی در مزاج شناسی

خاک آخرین عنصر از عناصر چهارگانه هستی است که در بدن خلط متناظر سودا را در برابر خود می بیند. حتماً ضرب المثل ” خاک سرد است” را شنیده اید. خاک ذات سردی دارد و سنگین تر از آب و هوا و آتش است، پس آخرین و پایین ترین لایه خونی متعلق به سودا می باشد. خاک به دلیل سنگینی ذاتی اش عاملی مستعد برای رسوب کردن است. پس سودا در هر کجا از بدن که رسوب کند، عامل اصلی بیماری خواهد بود.

سودا در بدن وظیفه تحکیم استخوان ها را دارد. همانطور که خاک سخت و انعطاف ناپذیر است، یک فرد با مزاج سرد و خشک نیز بسیار سرسخت و انعطاف ناپذیر است. رنگ سودا در خون تیره است و کسی که در خونش سودا زیاد شود، رنگش به سمت تیره متمایل می شود.

در مزاج شناسی تمامی افرادیکه دچار وسواس هستند، نشان غلبه سودا می دانند. درمان و تعدیل سودا از خون هم نیاز به رطوبت جهت نرم شدن و هم نیاز به گرما جهت حل شدن دارد. پس یک فرد سودایی بسیار تاثیرناپذیر و یک دنده است.

این افراد مستعد توهمات و افکار پریشان، وسواس و افسردگی، دیابت و روماتیسم می باشند. سودای اضافه در طحال ریخته می شود.

در انتهای این مطلب باید عنوان کنیم، با آگاهی از مزاج خود به واسطه علم مزاج شناسی و دانستن از پرهیزات غذایی و رفتاری انواع مزاج ها حفظ سلامتی میسر خواهد شد. همانطور که قبلاً نیز گفته شد طب سنتی قائل بر پیشگیری از بیماری است. به همین دلیل انجام تدابیر پیشگیرانه از اهم فعالیت های طب مزاجی است. این امر مگر با دانستن علم مزاج شناسی میسر نخواهد شد .

اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی

مطالب مرتبط