اخلاط چهارگانه یا اربعه ( صفرا، دم، سودا و بلغم )
همانگونه که جهان هستی از ۴ عنصر اصلی باد، آتش، خاک و آب تشکیل شده است، به تبعیت از آن بدن انسان نیز از ۴ خلط متناسب با عناصر طبیعت تشکیل شده است که اصطلاحاً به آنها احلاط چهارگانه یا اخلاط اربعه گفته می شود.
اخلاط چهارگانه شامل:
- خون یا دم : عنصر متناظر آن در طبیعت باد یا هوا است
- صفرا : عنصر متناظر آن در طبیعت آتش است
- سودا : عنصر متناظر آن در طبیعت خاک است
- بلغم : عنصر متناظر آن در طبیعت آب است.
خون انسان از چهار لایه تشکیل شده است که لایه اول آن صفراست. لایه دوم آن خون یا همان دم است که حجم بیشتری از صفرا را در بر میگیرد. لایه سوم بلغم است که تقریباً آب داخل خون است و لایه آخر خون که سنگین تر از همه هست سودا است.
۱- صفرا یا آتش
صفرا لایه اول خون است، مایعی زرد رنگ و تلخ است که معادل آن در طبیعت آتش است. صفرا در جگر تولید می شود و وظیفه آن در بدن این است که خون را لطیف و رقیق نماید تا به راحتی به تمام اندام ها منتقل شود. اگر صفرا در بدن کم شود، دست و پا و نوک انگشتان سرد ،نبض، توانایی بدن و اراده کاهش پیدا میکند. اگر صفرا در بدن زیاد شود در کیسه صفرا ذخیره میگردد. صفرا همانند خورشید و آتش گرم و خشک است، لذا تعادل حرارتی ایجاد خواهد کرد.
صفرا برای حرکت شش ها به داخل قفسه سینه بین دو لایه جداری ویسرال احشائی و جداری پرده جنب ریه نیاز است به عبارت دیگر شش (ریه) اندامی است که بیشتر از اندام های دیگر به صفرا نیاز دارد.
صفرا از کیسه صفرا که به داخل روده می ریزد احساس دفع ایجاد میکند یا به عبارتی دیگر صفرا موجب شستن روده ها از بلغم شده (ضد بلغم) و همچنین تحریک ماهیچه ها مقعد در انتهای دستگاه گوارش را امکانپذیر می سازد. پس در نهایت احساس رفع قضای حاجت به انسان خواهد داد.
۲- دم (خون) یا هوا
همانطور که گفته شد لایه زیرین صفرا لایه ای قرمز و شفاف است که دم یا خون نام دارد.کار خون در بدن ساخت عضلات، جگر و قلب است و معادل آن در طبیعت هوا است. همچنانکه خون در تمام بدن می چرخد و بیشترین حچم را اشغال میکند، هوا هم در تمام زمین می چرخد و بیشترین حجم را دربر میگیرد. خون الهام پذیر است و به سبب مجاورت با صفرا از بالا و بلغم از پایین، گرمی و رطوبتش کاهش یا افزایش پیدا میکند.
۳- سودا یا خاک
سودا لایه زیرین خون، لزج و به هم چسبیده است. رنگ آن تیره و خاکستری و مزه آن گس متمایل به تلخی است. در جگر تولید می شود و وظیفه آن استحکام بخشیدن به استخوان ها، مفاصل، دندان و مو است. سودا اگر در بدن زیاد شد در طحال ذخیره میگردد.
سودای طبیعی بعد از تراوش از جگر دو قمست می شود، قسمتی که همراه خون است و وجود آن باعث نیرومندی و استحکام آن می شود و نیز سبب تغذیه استخوان ها می شودو قسمت دیگر سودای طبیعی از خون خارج می شود و به طحال می رود و سبب تقویت دهانه معده می شود و نیز دهانه معده را بوسیله ترشی خود تحریک می کند و سبب آگاهی انسان از گرسنگی و تحریک اشتها می شود.
عنصر معادل سودا، خاک است و همانطور که شنیده اید، خاک سرد و محکم است
۴- بلغم یا آب
بلغم سومین لایه خون است که عنصر معادل آن در طبیعت آب است. همان طور که سه چهارم کل زمین آب است، سه چهارم سلول هم آب است. بلغم در بدن جایگاه خاصی ندارد و در سرتاسر بدن وجود دارد، یک درجه از دم سنگین تر است و لذا بیشتر اندام های پایینی بدن را درگیر میکند. برعکس صفرا که گرم و سبک است و بیماری هایش نیر در اندام بالایی بدن است، بلغم و بیماری هایش در اندام پایینی بدن نمود پیدا میکند. همانگونه که آب از ریزترین منافذ عبور میکند لذا ریزبینی آرام در بلغم است.
بلغم طبیعی در روند طبیعی خویش به خون تبدیل می شود و در واقع بلغم خون خامی است که در صورت پخته شدن به خون تبدیل می شود. مزه این نوع بلغم شیرین است .